Millî Mücadele tarihi, Mustafa Kemal Paşa’nın 16 Mayıs 1919 tarihinde İstanbul’dan Samsun’a yola çıkmasıyla başlayıp, 23 Ekim 1922 tarihinde sona eren şanlı bir tarihtir. Mustafa Kemal Paşa ve silah arkadaşlarının, bu milletin özgürlük ve bağımsızlık konusundaki kararlı mücadelesinden aldıkları güçle verdikleri bir ölüm kalım savaşıdır. Tarih sadece dünde kalan bir hikâye değil, bugünü de inşa eden büyük bir kılavuzdur. Millî Mücadele kahramanlarının üstün bir akıl ve asil bir ruhla ilmek ilmek inşa ettiği örgütlenme her bir istasyonu, mekânı, ardındaki dramıyla bugün yeniden canlandırmamız gereken ruha ve birliğe ışık olacaktır. Tarihi Kentler Birliği çatısı altında tarihte örneği nadir görülen nitelikteki bu uzun ve destansı mücadeleyi kaybolmaya yüz tutmuş anlatısıyla birlikte tespit ederek sizlere sunuyoruz. Harita üzerindeki noktalardaki bilgilerle dönem fotoğrafları üç buçuk yıl boyunca süren Milli Mücadele Rotasını takip ediyor. Yarınımızın mimarı çocuklarımız, gençlerimiz tarihî kentlerimizin ruhunu bu rotayla yaşatacaklar.
Bu çalışmada Milli Mücadelemizin geçtiği Anadolu topraklarında unutulmuş ve gün yüzüne çıkmayı bekleyen lokasyonların yer aldığı haritamızda milli mücadelemizin kahramanlarının kimi zaman efsaneleşmiş kimi zaman da yürek burkan hikâyelerini ve belge niteliğindeki fotoğraflarını göreceksiniz.
Mansur Yavaş
Tarihi Kentler Birliği Başkanı // Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı
Oktay Özel
Tarihi Kentler Birliği Genel Sekreteri // İBB Genel Sekreter Yardımcısı
Projelendirme: Tarihi Kentler Birliği
Koordinatör: Sakine Korkmaz
Organizasyon: Doğukan Çağlayan, Esma Emre, Eylül Sima Yüksek, Simay Gözener, Şima Topaloğlu
İçerik Ekibi: Emel Sarıoğlu, Fatma Genç, Sakine Korkmaz, Serhat Bozkurt, Umut Çelik
Teknik Ekip: Mihraç Nar, Şafak Sönmez
Danışmanlar: Ceren Sungur, Eray Yılmaz
Web Tasarımı: Kakare Interactive
İşbirliği Yaptığımız Belediyeler: Gaziantep Büyükşehir Belediyesi, Bozüyük Belediyesi, Mudanya Belediyesi
Adıvar, Halide Edip. (2007). Türk’ün Ateşle İmtihanı: İstiklâl Savaşı Hatıraları, İstanbul: Can Yayınları.
Altay, Fahrettin. (1970). Görüp İşittiklerim: On Yıl Savaş ve Sonrası 1912-1922. İstanbul: İnsel Yayınları.
Arıkoğlu, Damar. (1961). Hâtıralarım, İstanbul: Tan Gazetesi ve Matbaası.
Arslan, Mukaddes. (Tarihsiz). “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Milli Mücadele Dönemi Hatırası Olarak Ankara İstasyon Binası”. https://atam.gov.tr. (Erişim Tarihi: 5 Mayıs 2025).
Aysal, Necdet. (2020). “Ulusal Direnişin ve Umudun Adı: Mustafa Kemal Paşa-Ankara.” Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 6 (10), 215 - 229. https://doi.org/10.31765/karen.776177.
Bastem, Murat. (2010). Büyük Taarruzda Hava Muharebeleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Afyonkarahisar.
Başından Sonuna Her Yönüyle Kurtuluş Savaşı, fasikül 14 (Cumhuriyet Gazetesi Eki).
Belen, Fahri. (1973). Türk Kurtuluş Savaşı, Ankara.
Benazus, Hanri. (2013). Büyük Atatürk Albümü. İstanbul: Bizim Kitaplar.
Cephelerden Kurtuluş Savaşına: İmparatorluktan Cumhuriyet’e (1992). haz: Mehmet Özel, İstanbul: T.C. Kültür Bakanlığı.
Ciğerim, Cemil. (2022). Samsun 19 Mayıs-Havza 25 Mayıs (2). https://www.hedefhalk.com/. (Erişim tarihi: 30 Nisan 2025).
Çalışlar, İpek. (2018). Mustafa Kemal Atatürk Mücadelesi ve Özel Hayatı (1881 - 1927), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Çaykıran, Güzin. (2023). “Samsun’dan İzmir’e Mustafa Kemal Paşa’nın Millî Mücadele Güncesi (1919-1922)”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 39, sy. 108 (Kasım 2023): 329 - 362. https://doi.org/10.33419/aamd.1381161.
Dursunoğlu, Cevat. (1998). Milli Mücadele’de Erzurum, İstanbul: Kaynak Yayınları.
Erkin, Behiç. (2010). Hatıratım 1876 - 1958, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Ekinci, Ekrem Buğra. (2021). Havza’da 3 hafta, https://www.ekrembugraekinci.com. (Erişim tarihi: 30 Nisan 2025).
Fotoğraflarla Atatürk: Doğumundan Cumhuriyet'in ilanına kadar Doğumundan Cumhuriyetin ilânına kadar fotoğraflarla Atatürk. (1964). İstanbul : Hayat Kitapları.
Fotoğraflarla Atatürk: Atatürk Album (2019). 4. Baskı, Ankara: Genelkurmay Personel Başkanlığı
Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı Yayın.
Gündüz, Asım. (1973). Hatıralarım, yay.haz. İhsan Ilgar. İstanbul: Kervan Yayınları.
Gürel, Ziya. (1986). Kurtuluş Savaşında Demiryolculuk VI, Belleten Dergisi, Aralık 1986, Cilt 50-Sayı 198. https://belleten.gov.tr/tam-metin-pdf/1926/tur, (Erişim tarihi: 12 Mayıs 2025).
Gürer, Cevat Abbas. (1939). Ebedî Şef Kurtarıcı Atatürk’ün Zengin Tarihinden Birkaç Yaprak, İstanbul: Halk Basımevi.
Gürer, Turgut. (2006). Atatürk’ün Yaveri Cevat Abbas Gürer Cepheden Meclise Büyük Önder İle 24 Yıl, İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.
Genelkurmay Başkanlığı. (2011). Mütareke Dönemi ve İstanbul’dan Samsun’a Uzanan Yolda Mustafa Kemal. Ankara: Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Başkanlığı Yayınları.
Hatıratlarla Karşılaştırmalı Nutuk. (2020). İstanbul: İBB Kültür A.Ş.
İnönü, İsmet (1895). Hatıralar, 1. Kitap, haz. Sabahattin Selek, İstanbul: Bilgi Yayınevi.
Jaeschke, Gotthard. (1989). Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi, 2 cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Kansu, Mazhar Müfit. (2009). Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber I. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Kansu, Mazhar Müfit. (2009). Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber II. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Karabekir, Kâzım. (2009). Günlükler (1906-1948), 2 cilt, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Karabekir, Kâzım. (1960). İstiklâl Harbimiz, İstanbul: Türkiye Yayınevi.
Karaosmanoğlu, Yakup Kadri. (1980). Vatan Yolunda, İstanbul: Birikim Yayınları.
Koç, Mehmet ve Solmaz, Dursun. (2022). 100. Yılında Tanığın Kaleminden Garp Cephesi Karargahı Akşehir’de Yaşananlar. Konya: Akşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
Kozok, Fırat. (2012). Posta Pullarında Ankara, https://baskentkulisi.wordpress.com. (Erişim tarihi: 12 Mayıs 2025).
Milli Mücadele Albümü. (2020). Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Milli Savunma Bakanlığı.
Org. İzzettin Çalışlar’ın Anılarıyla Gün Gün, Saat Saat İstiklal Savaşı’nda Batı Cephesi (2009). haz. İzzeddin Çalışlar, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Önal, Sami (haz.). (2019). Hüsrev Gerede’nin Anıları Kurtuluş Savaşı, Atatürk ve Devrimler (19 Mayıs 1919 - 10 Kasım 1938), İstanbul: Literatür Yayıncılık.
Önder, Mehmet. (1975). Atatürk’ün Yurt Gezileri, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Özel, Sabahattin. (tarihsiz). Atatürk’ün Büyük Taarruz Öncesinde Adapazarı-İzmir Gezisi (12-24 Haziran 1922). https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/9918. (Erişim tarihi: 15 Mayıs 2025).
Özalp, Kâzım. (1988). Millî Mücadele 1919-1922, 3. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Özyürek, Mustafa. (2017). “Mustafa Kemal Paşa’nın Erzurum Günleri (3 Temmuz 1919-29 Ağustos 1919)”. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 35 (35), 64-77.
Saka Akın, E., Kalınbayrak Ercan, A. Mumcuoğlu ve diğerleri. (2018). Yeniden İşlevlendirilen Bir Geleneksel Konut; Tokat Vasfi Süsoy Evi. TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi (17), 119-139.
Sarıhan, Zeki. (1993). Kurtuluş Savaşı Günlüğü I (Açıklamalı Kronoloji) Mondros’tan Erzurum Kongresi’nde (30 Ekim 1918-22 Temmuz 1919), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Sarıhan, Zeki. (1994). Kurtuluş Savaşı Günlüğü II (Açıklamalı Kronoloji) Erzurum Kongresi’nden TBMM’ye (23 Temmuz 1919-22 Nisan 1920), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Sarıhan, Zeki. (1995). Kurtuluş Savaşı Günlüğü III (Açıklamalı Kronoloji) TBMM’den Sakarya Savaşı’na (23 Nisan 1920-22 Ağustos 1921), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Sarıhan, Zeki. (1996). Kurtuluş Savaşı Günlüğü IV (Açıklamalı Kronoloji) Sakarya Savaşı’ndan Lozan’ın Açılışına (23 Ağustos 1921-20 Kasım 1922), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Sarıhan, Zeki ve Nuri M. Çolakoğlu.( 2021). Paşa’nın Rotası, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları.
Selvi, Haluk. (2000). Milli Mücadele’de Erzurum, Ankara: ATAM Yayınları.
Şapolyo, Enver Behnan. (1971). Atatürk ve Seymen Alayı, Ankara: Ankara Kulübü.
Tazefidan, Ceyhan ve Duran, Selin. (2017). Bolvadin Kentindeki Kültürel Kimliğe Sahip Sivil Mimari Örneği Olan Konak Yapılarınının Plan Bakımından Analizi, Uluslararası Bolvadin Sempozyumu International Bolvadin Symposium "Sultan Yolu Üzerinde Kadim Kent Bolvadin" 13 - 15 Ekim 2017 / Bolvadin-Afyonkarahisar.
Torun Çelik, Esma. (2016). “Türk Kadın Kahramanlarından Kara Fatma”, Turkish Studies, vol. 11/16 (2016): 139-142.
Tosun, Ulvi Ufuk. (2020). “Milli Mücadele’de Karşılaşılan Bazı Sorunlar ve Türkiye Büyük Millet Meclisinin Bunları Çözme Kararlılığı.” Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24 (2), 569 - 588.
Türk İstiklâl Harbi II. Cilt, Batı Cephesi 3. Kısım (1999). Ankara:Genelkurmay Basım Evi.
Uğurluer, Murat (2023). Zor Günlerden Zafere: Mehmet Can İlkin Koleksiyonu’ndan Kartpostallarla Milli Mücadele, İstanbul: D Yayınevi.
Uzun, Hakan. (2006). “Mustafa Kemal Paşa’nın Milli Mücadele Başlarında Kırşehir’e Gelişi.” Cumhuriyet Araştırmaları Dergisi (Bahar 2006), 59 - 76.
Ünal, Rezzan F. (2025). Milli Mücadele’de Giresun Gönüllü Alayları: 42, 44 ve 47’inci Alaylar “Kuruluş, Komuta ve Savaş”. Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 2025; (38): 11-66.
Üzel, Mustafa. (2020). Geç Osmanlı-Erken Cumhuriyet Dönemi Hava Şehitlerimiz ve 15 Mayıs. https://www.academia.edu/43165933/Ge%C3%A7_Osmanl%C4%B1_Erken_Cumhuriyet_D%C3%B6nemi_Hava_%C5%9Eehitlerimiz_ve_15_May%C4%B1s
Vecer, Ahmet Vehbi. (1987). “Mustafa Kemal Paşa’nın Heyet-i Temsiliye Reisi Olarak Kayseri’ye Gelişi I.” Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5 (4), 91 - 106.
Yarar, Cem. (2018). Tanzimat Döneminde Ankara’da Devlet Erkinin Mimari Temsili, https://lavarla.com. (Erişim tarihi: 30 Nisan 2025).
Yalman, A. E. (1941). “İman Aleminde 24 Saat”, Vatan, 14 Mayıs 1941.
Yılmaz, Adnan. (2020). Samsun’dan Kırşehir’e, Mustafa Kemal. https://www.adnanyilmaz.com.tr. (Erişim tarihi: 30 Nisan 2025).
Dijital arşivler
https://archives.saltresearch.org/
https://ataturkkitapligi.ibb.gov.tr
https://ilginarastirmalari.blogspot.com
https://www.kocatepegazetesi.com
https://www.sapancagazetesi.com.tr
https://www.turkiyenintarihieserleri.com/
Millî Mücadele, Mustafa Kemal Paşa’nın 16 Mayıs 1919’da İstanbul’dan yola çıkıp 23 Ekim 1922’de zaferle noktaladığı, milletimizin özgürlük ve bağımsızlık uğruna verdiği destansı bir yürüyüştür. Tarihi Kentler Birliği olarak bu yürüyüşün izlerini taşıyan şehirleri, unutulmuş hikâyeleri ve kahramanları gün yüzüne çıkarıyor; belge niteliğindeki fotoğraflar ve bilgilerle Millî Mücadele Rotasını harita üzerinde sizlerle buluşturuyoruz. Bu rota, gençlerimize tarih bilinci kazandırırken, kültürel mirasımızı yaşatacak ve Anadolu’nun dört bir yanına yayılmış mücadele ruhunu yeniden hatırlatacaktır.